Κωνσταντάς, Γρηγόριος

I

(Μηλιές Πηλίου 1758 – 1844). Διδάσκαλος του Γένους. Έλαβε τη στοιχειώδη μόρφωση σε σχολείο της πατρίδας του, την οποία ολοκλήρωσε αργότερα στην Αθωνιάδα Σχολή και στις ανώτερες σχολές της Χίου, της Κωνσταντινούπολης και του Βουκουρεστίου. Στη Βλαχία συνδέθηκε με τον κύκλο του Δημήτριου Καταρτζή και δέχτηκε με ενθουσιασμό τις νέες ιδέες του πρώιμου ελληνικού Διαφωτισμού: τον δημοτικισμό, την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση κλπ. Τους σκοπούς αυτούς υπηρέτησε με συνέπεια ως λόγιος και κυρίως ως δάσκαλος, αρχικά στο Βουκουρέστι (1786-88), κατόπιν στη Βιέννη (1788-92), στα Αμπελάκια (1796-1802) και στην Κωνσταντινούπολη (1808-12). Η ανάγκη προσεκτικής ιατρικής παρακολούθησης –καθώς είχε προσβληθεί από φυματίωση– αλλά και η επιθυμία του να συμπληρώσει τη μόρφωσή του τον οδήγησαν για ένα διάστημα στην Πάντοβα (1792-94), έδρα του περίφημου ιταλικού πανεπιστημίου. Αργότερα ξαναγύρισε στη Βενετία για να επιστατήσει στην έκδοση των έργων του (1802-8). Το 1812, σε συνεργασία με τον συμπατριώτη του Άνθιμο Γαζή, οργάνωσε μια νέα ανώτερη σχολή στις Μηλιές, για την οποία ξόδεψε όλη την πατρική του κληρονομιά. Η σχολή άρχισε τη λειτουργία της το 1816 και απέκτησε μεγάλη φήμη όχι μόνο για το σύγχρονο πρόγραμμα διδασκαλίας αλλά και για τον τεχνικό εξοπλισμό της και την πλούσια βιβλιοθήκη της, η οποία σώζεται ακόμη. Μέσω του Γαζή, ο Κ. γνώρισε την κίνηση της Φιλικής Εταιρείας, αλλά δίστασε να μυηθεί. Είχε άλλωστε δυσαρεστηθεί από τον Γαζή, επειδή ο τελευταίος παρέδωσε –όπως φαίνεται– στην Εταιρεία χρήματα τα οποία προορίζονταν για τη σχολή. Κατά την Επανάσταση, πάντως, ο Κ. υπηρέτησε ως αντιπρόσωπος της ανατολικής Ελλάδας στο Βουλευτικό και ως έφορος Παιδείας. Αργότερα, ο Καποδίστριας του ανέθεσε την οργάνωση και την οικονομική διαχείριση του Ορφανοτροφείου (σχολείου) της Αίγινας (1828-32). Μετά τη μεταπολίτευση, όμως, οι υπηρεσίες αυτές δεν του αναγνωρίστηκαν από τον Όθωνα και τους Βαυαρούς, οι οποίοι αρνήθηκαν να τον συνταξιοδοτήσουν. Γέρος και ανήμπορος πλέον, αποσύρθηκε στην πατρίδα του, όπου έζησε στερημένα διδάσκοντας στο σχολείο του έως τον θάνατό του. Το συγγραφικό του έργο δεν είναι μεγάλο. Αποτελείται από ορισμένες εκδόσεις κειμένων του και δύο μεταφράσεις (Στοιχεία φιλοσοφίας του Soave, 1804· Γενική ιστορία του Millot, 1806). Έγραψε όμως σε συνεργασία με τον λόγιο εξάδελφό του, Δανιήλ Φιλιππίδη, ένα μνημειώδες έργο, τη Νεωτερική γεωγραφία (1791), το οποίο είναι το πρώτο στο είδος του πραγματικά επιστημονικό σύγγραμμα.

II

(Οδησσός 1828 – Μόσχα 1894). Ρώσος στρατηγός, ελληνικής καταγωγής. Ο πατέρας του ζούσε αρχικά στην Κωνσταντινούπολη, αλλά εγκαταστάθηκε στην Οδησσό, για να γλιτώσει από τις τρομερές σφαγές του 1821. Εκεί ο Κ. φοίτησε σε ελληνικό σχολείο και αργότερα σπούδασε σε στρατιωτική σχολή της Αγίας Πετρούπολης, απ’ όπου αποφοίτησε ως αξιωματικός. Έλαβε μέρος στον Κριμαϊκό πόλεμο και διακρίθηκε στην επανάσταση της Πολωνίας και στους ασιατικούς πολέμους. Αναδείχθηκε σταδιακά σε όλα τα στρατιωτικά αξιώματα ώσπου να γίνει στρατηγός, χρημάτισε υπασπιστής των τσάρων Αλέξανδρου Β’ και Αλέξανδρου Γ’ και το 1887 εξελέγη κυβερνήτης της Μόσχας, αξίωμα το οποίο διατήρησε έως τον θάνατό του.